Saturday, November 26, 2011

Mupui chanchin


MUPUI IANGIN
- R. Lallungmuana

Pathian thilsiam zawng zawng zingah hian eng hi nge mak ber ang le? Ka hriat phak ve chinah chuan mupui(eagle) hi mak leh danglam hle in ka hria a, a chanchin te ka chhiar thin atang ngat phei chuan ka nun khawihtu ber a tling a, Pathianin thilnung a siam zingah hian a ropui danglam ber hial in ka hria a, ringtu nun phawktu darthlalang ropui tak pawh a tling a ni, a ngaihnawmin Bible pawhin tehkhin na atan a hmang chamchi a ni.
Ngaih mai chuan Mupui chu sava pakhat ve mai a ni a, a lian bik a, a thlawk sang deuh bawk a, tunhma primary school zirlaibuah khan “mu chiten sa an ei, Kawlhawk thau a tha...” tih hi a chuang thin a, Mupui hi sahel ei a ni a, a hmui a zumin a tin te pawh a hriam hle a, a bakah chuan sava pakhat ve mai a ni a, danglamna leh ropui bikna vak engnge a neih chuan? Kan naupan lai phei chuan thingtlang a awm kan ni bawk a kan hmu zing em em a, a mit a var si a, sang tak atang pawh khian huan mawng a ar te deuh tla fal te hi a hmu thei em em mai a, kan ar vulh kha min laksak fo avangin kan haw hle mai a, ar tla mai mai an rak deuh chul hi chuan kan nu leh pa te kha tukverhah an dak thuai a, “mukha heiha...” tiin an au tuarh tuarh thin kha a ni a, sava nunrawng leh awmhlei tak ni mai khan ka hre thin. Amaherawhchu, Mupui chanchin hi a lo ngaihnawm bik em em a, sava dang ang a ni ve reng reng lo.
Kum 1980 vel bawr daih tawhah khan Britain rama tlang hmingthang tak ALPS tlang an tih ah khuan mithiamten mupui chanchin hi a kum a kum puilinglet an lo zir tawh a, thil tam tak an hmuchhuak a ni. Keini ram(mizoram)a kan hmuh tlangpui ang mu(eagle) hi chu an ni lo va, lian pui pui hi an ni a, mulukawlh(vulture) kan tih ang chi te pawh an awm, an thawk sang thei em em a, an thla te hi an zap(flap) ve ngai lova, an zar pharh duai mai a, chhum chunglamah te khian rei tak tak an leng delh delh thin a ni. Mupui te hi chi hrang tam tak an awm a, mupui chikhat Lambmarker an tih te ngat phei chu an lianin an chak em em mai a, ama rih zawng tluk zet a rit te pawh hi a thlawhpui duai duai thei zu nia! Sakeibaknei in ramsial a ei zawh tawh na ruhrel te hi van sangah a thlawh pui vang vang a, tichuan, van sang atang chuan lungpui chungah a thlak keh darh ta chuai mai thin a, a ruh chhung atanga a thling lo baw chhuak chu a ei ta thin a ni. Chu ti ang mupui chi hrang hrangte chu Alps tlangah chuan an fuan kim hle a ni. Alps tlang khu lian em em mai a ni a, a tlang bulthut vel chu ram ngaw dur pui mai a  ni a, a tlang pang kham vel te pawh ropui tak a ni. Lungpui tohlawt sang pui pui leh thing kung lian tak tak awmna hmun a nih a vangin Mupuite chuan an duh bik a, in thlah pungin chu hmun chu tuallen nan an hmang a ni an ti.
Mupuite hi an dam rei em em mai a, kum 100 chuang daih mai an dam thei a lo ni a, tichuan, kum 60-70 vel an lo nih chuan an tar ta thut mai thin a, an thlawk hlei thei tawh lo va, an hmuite chu a kual kawm zo va, an tin hriam em em mai thin te pawh kha ei zawn nan hman tlak a lo ni ta bawk hek lo, an chau ngawih ngawih mai thin a, an chet hleihtheih tawh loh a vang chuan ruahpui leh thlipuite, rial lo thawk thin te chu an sepui ruah tuar tlawk tlawk thin a ni awm e, chutiang dinhmun a  an han ding ta mai chu hrehawm an ti hle a, an thiante tih ang engmah an tih theih ve tawh loh a vang chuan an in la hrang ta thin a, an tha zawng zawng sawm khawm in tlang chhip sang taka lung pui awmna hmun lam chu an pan thin. Chu hmunah chuan ngawi reng in an awm ta thin a ni. Chutia mahni chauhva khawhar taka an awm lai chuan a in ngaihtuah a, chu mupui tar chuan duhthlan tur (option) pahnih chiah a nei a, pakhat chu pianthar leh(re-birth) a ni a, a nih loh vek chuan pakhat leh chu ngawi renga thih kha a ni.

Mupui tam zawk te hi an tar hnu in an in siamthar(re-birth) leh thin tih hi nungcha zirmite sawi dan a ni. Lal Isuan Nikodema hnenah, “i piangthar tur a ni” a tih ang born-again piantharna ang kha chu a ni lova, ‘kristan a ti zo vek tawh’, tih lam kha innghah nan an hmang ve ngawt thei lo va, anmahni ngeiin thi leh thau pawlh a an

sual chhuah a ngai thin a ni. He mupui insiamthar lehna(re-birth process) hi a hautakin a namai lo hle  a, an tan chuan na tak a ni. Tam tak chu dam khawchhuak zo lovin an thi nge nge thin a, a hmul te a pukin a thla te kha a lo rit em em mai a, tichuan, mupui tar chau tawh tak chuan a hmui chu lungpuiah chuan a chhu ngat ngat mai a, a khawh vek hma loh chuan a bansan ngai lo, a tin te pawh chu lung ah chuan a chhu thlawn vek thin a, tichuan, ruahte a in nan huh tir vek hnu ah nisa tak maiah chuan a in pho leh a, tichuan, a thla hlui leh a hmul hlui zawng zawng chu a khawng til vek thin a, a ngal vun char bum mai te chu a ti khawk a, chumi hnu ah chuan mupui tar chu pukah a lut ta a, puk kawngka chu hlumin a khar a, a in char hnan tlat a, rei tak chhung chutah chuan a tawm ngar ngar mai thin a nih chu! Rei tak a tawm bo hnu chuan a thla leh a hmul te chu a lo chawr tha leh ta a, a tin leh a hmui te pawh chu a lo in siamthar leh ta thin a ni. Tichuan puk chhung atang chuan nun thar nen a lo chhuak a, mupui dangte angin chak tak takin van sangah chuan a lo thlawk leh thei ta thin a ni. Sam ziaktu chuan, “i tleirawlna chu MUPUI ang a siamtharin a awm leh thin” (Sam 103:5) a lo ti reng a ni.
Mupui danglam leh em emna pakhat chu, a no te te a enkawl dan hi a ni leh a, a no te te a duat dan leh a enkawl dan hi mak tak a ni. A bu chu lungpui sang tak ah emaw, thing ler sang tak ah emaw chuan a chhep thin a, hmelmate tihbuai phak loh tawp tur hmun himah uluk takin a buatsaih thin a, tichuan chu hmunah chuan a tui (egg) te chu a awp keu thin. Tichuan a no lo keu thar te chu a duat em em mai thin a, nisa lakah te hian hlim nuam a siam sak a, a thla hlai tak mai chu a no te chungah chuan a zar pharh duai a, khawlum leh nisa lakah chuan a veng thin a ni, ramsa thisawn uih tawh ang chi te hi a no te te chu a ei tir ngai reng reng lo va, ama thah ngei chu an thisen lum laiin a ei tir thin a ni. Chutiang taka a no te te a enkawl a vang chuan a no te pawh an bu zawl chu nuam an ti em em a, thlawh chhuah ve nachang pawh an hre lo va, thlawh zirtir an ngai ta hial reng a ni. Mupui chiah hi chungleng sava zingah no te thlawh in zirtir thin an ni a, sava dangte chuan thlawh an in zirtir ngai lo. Mupui chuan a note te chu thlawh chhuah a hun ve tawh a a hriat hunah chuan an bu zawl nuam tak chu an thai darh sak ta thin a, a thla khawng tak mai chuan a khawng darh chum chum mai thin a ni. Chutah zet chuan a note te chuan a pui tih dan chu an hrethiam lo a, an chungah a thinur ta niin an ngai thin a, an hlau hle thin a ni, chutah le a pui chuan a chungah chuan a note te chu a la thut a, van sang tak lam pan chuan a thlawh pui ta vang vang mai a, a note te chuan mak an tiin an la thlen ngai reng reng lohna hmun van sang tak mai chu an hlau a, an hrilhhai hle mai, tichuan a pui chuan van sang tak atang chuan a thlauh ta thut mai thin a, an tla thla ta nawk nawk a, hlau em emin an thla te chu thiam leh thiam lo hian an pharh ve a,  thi ngei dawn a an in hriat hnuah a pui chuan a dawng leh thin a ni. Chutianga vawi tam a tih hnu chuan thlawh te chu an lo thiam ve ta, an hlauh em emna hmun van sang takte chu tuallen nan an hmang a, luikawr thuk tak tak chungah te chuan an leng delh delh thin a ni.
Mupuite hi ruah leh thlipuite, rial lo thawk thin te hian a tibuai ve ngai reng reng lo va, chutiang a thlipui leh ruahpui a lo thawh dawn chuan van sang takah khian an in vawrh chho daih a, ruah leh thlipui reng rengin a chim phak lohna hmunah khian an thlawk veng veng thin a ni. Chutiang ang tak nun kan neih theihna tur chuan ringtute pawh Pathian in kawng harsa tak takah te min lo hruai thin a, Deuteronomy bung 32 kan chhiar chuan, “Lalpa chanvo chu a mite an ni a, a mit note angiin a vawng....mupuiin a note te a chawk tho va, a thla chungah a la a, a thlawhpui thin ang hian Lalpa chauhvin a hruai thin” tiin a sawi a, mupui nun ang mai a ringtute min hruai thin zia chiang takin asawi a ni.
Mupui te hi chi hrang hrang an awm a, mupui chikhat MULEK an tih chu a makin a danglam khawp a, mupui dang ang reng reng hian a khawsa ve lo va, rilru verther leh herh tak a pu nge ni ang? A nihdan tur ve reng a khuannu ruat zawk? A tui(egg) te hi a awp keu ve ngai lo va, a no te lah a chawm ve ngai hek lo, ti dan mak tak mai a nei a, a tui a lo hun chuan mupui bu a zawng a, mupui tui zingah khan a rukin a lo va tui kual thin a, mupui chuan ama tui emaw tiin a awp tel ta thin a ni. Tichuan, mulek tui chu mupui tui dang zawng ai khan a lo keu hmasa ta a, mupuiin chaw a va zawn sak hlan chuan la keu ve lo mupui tui tak tak zawk te chu a bu chhung atang chan a nek chhuak ta thin a, mupui chuan hre thiam hek lo,  chu mulek note, fa tak ni lo chu a mal chawm ta thin a ni.

Wednesday, November 23, 2011

LUNG TI LENG - LENKAWLNI


TOLO TLANG

Tolo Tlang hi Khandaih venga Tlang hmingthang tak thin a ni a. Nula leh tlangval ten Chawlhni tlaiah tual len nan tunhma chuan an hmang nasa thin hle a ni. Phul rai nuam tak a ni a. A tlang chhipah Biakin a awm a. Khawthlir a zauvin, a thawveng hle a ni.

Keini pawhin kan naupan laiin tualchainan kan lo hmang ve thin a. Favang kawl engah Phaitualhnim ro hiau ah tual kan lo chai thin a. Daidep thlawk noh noh leh Vamur thlawk kawi zar zar thin te khan min lo zawm ve thin ni tur a nia. Kan hlim thin hle.

Thlasik laiin Chip thang kan kam a, hnim buk phenah Inrallemcham kha kan ching thin khawp a. Dai delh en phei kha chu chindan tha vak a ni lem lo,, kan sunday kawr mawi kha a bal duh thin em mai. Christmas lai te hian Naupang ho in he Tolo tlang atang hiang hian Tlai NI tla tur kan bye bye a, 'Naktukah dam takin kan inhmu leh dawnnia' tiin kan mangtha thin.

Tolo tlang bum maiah hian Vaikemtlang (CRP Camp) a awm a. Vaiho (CRP) ho an chhuah hlim a, an lehkhakhawng ilo te kha kan la a, Tolo tlangah phul chungah chuan hlim takin kan tawlh thin a.. a nuam ve thin kher mai..

Vawikhat chu Lalchhuanliana leh Vanlalnghaka chu Tolo tlangah an inhmu thiamlo ta a. An insual zui ta chiam mai a. Vanlalnghaka chuan Lalchhuanliana chu Tolo tlang chhip atanga Kulhkawn thlengin a Ke hmawr a man chungin a hnuk thla a. Kulhkawn a thlen chuan a thlah ve leh mai bawk a. Lalchhuanliana chuan 'HUUU,, AVA NUAM VE.. MOTOR A NI MAI' a tih te kha kala hre reng thin.

He Tolo tlang hi chu Phullen a seilian tan kha chuan Lung tileng tu tak pakhat a ni ve a. Hmana nula leh tlangval, naupang te thlenga kan tualchaina thin kha tunah chuan hnim pik leh hmun ruak pakhat ve mai an chang zo ta..